BİZİM TƏQVİM: 17 sentyabrda baş vermiş tarixi hadisələr

1918-ci ilin bu günündə Qafqaz İslam Ordusu Bakını “Sentrokaspi diktaturası” hökumətindən və daşnak tör-töküntülərindən təmizlədikdən sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökuməti Gəncədən Bakıya köçüb. Bakı rəsmən Cümhuriyyətin paytaxtı elan edilib. Fətəli xan Xoyskinin rəhbərlik etdiyi Nazirlər Şurası Bakıda verdiyi ilk bəyanatda bolşeviklərin “Bakı Kommunası”nın və eser-menşevik-daşnak “Sentrokaspi” hökumətinin qəbul etdiyi bütün qərar və dekretlərin öz qüvvəsini itirdiyini, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin milli, dini ayrı-seçkilik etmədən ölkənin bütün əhalisinin hüquqlarını qoruyacağını bəyan edib.

Bəs, sentyabrın 17-də dünyada daha hansı hadisələr baş verib?

1. 17 sentyabr 1176-cı ildə Səlcuqlu Sultanı II Qılınc Arslan ilə Bizans imperatoru I Manuil arasında Dənizli yaxınlığında Miryokefalonda olan müharibədə Bizans Ordusu məğlub edildi.

2. 17 sentyabr 1908-ci ildə Orvil Rayt  və birlikdə uçduğu Tomas E. Selfric təyyarə qəzasına uğradılar. Qəzada həlak olan Selfric təyyarə qəzasında ölən ilk insan oldu.

3. 1922-ci ilin bu günündə Berlində “Alqambra” Kino Sarayında dünyada ilk dəfə səsli film nümayiş olunub. Plyonkaya yazılmış film optik-elektron aparatların köməyilə təqdim edilib. Holland yazıçısı German Geyermansın “Araqızışdıran” pyesini “Tri Ergon” şirkətini təşkil edən alman elektrik mühəndisləri Yozef Enql, Hans Foqt və Yozef Massol ekranlaşdırıblar. Lakin səsli filmlərin çəkilməsi əsasən 1930-cu ildən başlanıb.

4. 17 sentyabr 1934-cü ildə Türkiyə Millətlər Cəmiyyətinə üzv seçildi.

5. 17 sentyabr 1941-ci ildə ingilis və Sovet işğalı altında olan İranda Şah Rza taxtdan endirildi. Yerinə oğlu Məhəmməd Rza Pəhləvi keçdi.

6. 17 sentyabr 1961-ci ildə edam cəzasına məhkum edilən baş nazir Adnan Menderes İmralı adasında edam edildi. Bundan 29 il sonra həmin gün Menderes, Polatkan və Zorlunun cənazələri dövlət başçısı Turqut Özalın da iştirak etdiyi mərasimlə İstanbulda Topqapıdakı mavzoleyinə köçürüldü.

7. 17 sentyabr 1978-ci ildə Misir dövlət başçısı Ənvər Sədat ilə İsrail baş nazir Menahem Begin arasında "Camp David" sazişi imzalandı.

8. 1988-ci ilin bu günündə Dağlıq Qarabağın inzibati mərkəzi olan Xankəndində erməni dəstələrinin azərbaycanlı əhalinin evlərinə kütləvi basqınları başlayıb. Şəhərin azərbaycanlı məhəlləsində onlarla ev yandırılıb, partlayış və qırğıınlar törədilib. Sentyabrın 21-də SSRİ rəhbərliyi Xankəndidə xüsusi vəziyyət elan edib, lakin bu müddətədək yüzlərlə azərbaycanlı ailə öz ev-eşiyindən didərgin düşüb.

9. 17 sentyabr 1996-cı ildə ABŞ prezidenti Bill Klinton Küveytə 3 min 500 əsgər göndərdi. Klinton İraqa təcavüzkar mövqeyinə son qoyması ilə bağlı xəbərdarlıq etdi.

10. 17 sentyabr 2016-cı ildə amerikan döyüş təyyarələri Deyr əz Zorda Suriya hərbi bazasını bombaladı, 62 hərbçi həlak oldu.

Sentyabrın 17-də bu şəxsiyyətlər xatırlanır:

1. 17 sentyabr 1946-cı ildə Xalq artisti, müğənni Səməd Səmədov (1946 – 24.7.2021) anadan olub.

2. 17 sentyabr 1950-ci ildə Əməkdar mədəniyyət işçisi, tanınmış xalça ustası Zəhra Əliyeva (1950 – 25.5.2023) Bakıda anadan olub. 

3. 17 sentyabr 1956-cı ildə rəssam, heykəltaraş Müslüm Eldarov (1956-2003) Bakıda doğulub. Bakı İncəsənət Mərkəzinin (“Yeni Gallery”) yaradıcılarından biri olub.

4. 7 sentyabr 2004-cü ildə  teatr rejissoru, Əməkdar incəsənət xadimi Məbud İsmayılzadə (24.3.1927 – 2004) vəfat edib. Lənkəran Dram Teatrının bədii rəhbəri və direktoru olub.

5. 17 sentyabr 2014-cü ildə Xalq artisti, vokal ifaçısı Eldar Axundov (15.3.1949 – 2014) vəfat edib. Müdafiə Nazirliyi Nümunəvi Hərbi Orkestrinin solisti olub.

Surxay Atakişiyev, Bizim.Media