ABŞ-ın Heritage Fondunun Duqlas və Sarah Alison (Douglas & Sarah Allison) Xarici Siyasət Mərkəzinin direktoru Lyuk Koffi ( Luke Coffey) İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələri ilə bağlı analitik yazı hazırlayıb.
Bizim.Media Sfera.az-a istinadən xəbər verir ki, Koffi məqaləsində Azərbaycan ordusunun qələbəsi, bu qələbə nəticəsində regionda yaranan yeni siyasi və iqtisadi vəziyyətlə bağlı düşüncələrini ifadə edib.
Onun fikrincə, regionda yaranan yeni reallığı nəzərə alaraq ABŞ Azərbaycanla bütün istiqamətdə olan münasibətlərini daha da inkişaf etdirməlidir.
Sfera.az saytı Duqlas və Sarah Alison Mərkəzində Cənubi Amerikadan Yaxın Şərqə qədər olan ölkələr üzrə araşdırmalara nəzarət edən Lyuk Koffinin məqaləsini təqdim edir:
Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərini bərpa etdi və Cənubi Qafqazda regional iqtisadi lider olaraq qalmağa davam edəcək. Azərbaycan gələcəkdə Avropaya Rusiya qazına uyğun bir alternativ verərək Avropa üçün əhəmiyyətli bir enerji mənbəyi olaraq xidmət edə bilər.
Bu gün Azərbaycan Qərblə Rusiya ilə münasibətləri arasında tarazlığı qorumağa çalışır. Azərbaycan regional olaraq müstəqilliyini mümkün olduğu qədər qorumağa çalışarkən Rusiya ilə İran arasında tarazlığı təmin edir. Dünyanın hər yerində böyük güc rəqabəti qızışanda ABŞ-ın Azərbaycanla əlaqəsini artırması lazımdır.
Müharibədən sonra Azərbaycan 3 şeyə nail ola bildi:
⦁ Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərini bərpa etdi və təxminən üç onillik erməni işğalına son qoya bildi;
⦁ Azərbaycanın qələbəsi Cənubi Qafqazda və Xəzər regionunda ABŞ siyasətçilərinin bilməli olduğu yeni bir geosiyasi reallıq yaratdı;
⦁ Dünyanın hər yerində böyük güc rəqabəti qızışarkən, ABŞ-ın bir çox geosiyasi maraqlarının birləşdiyi Azərbaycanla əlaqəsini artırması lazımdır;
Bu həftə Azərbaycan və Ermənistan arasında İkinci Qarabağ müharibəsinin başlamasının bir ili tamam olur.
2020-ci ilin noyabr ayının əvvəlində müharibə başa çatdı, Ermənistan və Ermənistanın dəstəklədiyi separatçılar daha yaxşı təlim keçmiş və daha yaxşı təchiz olunmuş Azərbaycan ordusu tərəfindən məğlub edildi.
Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərini bərpa edə və təxminən üç onillik erməni işğalına son qoya bildi. Rusiya noyabrın 9-da atəşkəs sazişinə vasitəçilik etdi.
Sazişin bir hissəsi olaraq, etnik cəhətdən ermənilərin yaşadığı Dağlıq Qarabağ bölgəsində Rusiya kiçik bir sülhməramlı qüvvə yaratdı.
Müharibənin başlamasından bir il sonra, artıq aydındır ki, Azərbaycanın qələbəsi Cənubi Qafqazda və Xəzər regionunda ABŞ siyasətçilərinin bilməli olduğu yeni bir geosiyasi reallıq yaradıb.
Azərbaycan ABŞ-ın bir çox geosiyasi maraqlarının bir araya gəldiyi strateji bir bölgədə yerləşir. ABŞ böyük güc rəqabəti mövzusunda ciddi olsaydı, Azərbaycana yüksək səviyyəli səfərlərin sayını artıraraq Bakı ilə əlaqələri yaxşılaşdırardı.
ABŞ-ın milli maraqları üçün beş məsələ
Azərbaycan, ABŞ-ın bütün dünyada üzləşdiyi bir çox problemlərlə bağlı əhəmiyyətli, çox vaxt gözdən qaçırılan bir ölkədir. ABŞ-ın Azərbaycana yanaşmasını inkişaf etdirərkən amerikalı siyasətçilərin düşünməli olduğu beş məsələ var:
1. Transatlantik icma üçün enerji təhlükəsizliyi. Avropanın Rusiya neft və qazından asılılığını azaltdığı zaman, transatlantik cəmiyyət faydalanır. Azərbaycan Rusiyaya vacib bir alternativ təklif edir. Cənub Qaz Dəhlizi bunun bariz nümunəsidir. Təklif olunan Transxəzər Qaz Boru Kəməri nə vaxtsa reallaşsaydı, Azərbaycan Rusiyadan uzaq Avropanın enerji diversifikasiyasında daha böyük rol oynayardı.
2. Böyük güc rəqabəti kontekstində geostrateji mövqe. Geniş Avrasiya quru ərazisinin bir nöqtəsində bütün ticarət və tranzit üç ölkədən birini keçməlidir: Rusiya, Azərbaycan və ya İran. Qərblə Moskva və Tehran arasındakı münasibətlərin pozulması, Rusiya ilə İranın sərbəst şərqdən qərbə ticarət və enerji axını üçün əlverişli variant olmadığı anlamına gəlir. Bu ticarət nöqtəsi, bu dar keçidin ortasında yerləşən Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri Gəncənin adını daşıyan Gəncə Gapıdır. Gəncə boşluğuna girişi saxlamaq ABŞ -ın bölgədəki hər hansı bir strategiyası üçün vacibdir.
3. İsraillə münasibətlər. Azərbaycan başqa bir həssas geosiyasi məsələ ilə bağlı ABŞ -ın etibarlı tərəfdaşı olduğunu sübut etdi: İsrail. Azərbaycan müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi bir ölkə olsa da, dünyəvi bir cəmiyyətdir və İsraillə çox yaxın münasibətlərə malikdir. Azərbaycanın Qirmizi Qəsəbə şəhəri, İsrail xaricində dünyanın yeganə yəhudi şəhəri olduğu düşünülür. Azərbaycan da İsrailə neftinin 40 faizini verir.
4. Mühüm bir diplomatik həmsöhbət. Bakıda tez-tez yüksək səviyyəli və həssas diplomatik görüşlər keçirilir. Azərbaycan son illərdə ABŞ və Rusiya hərbi liderləri arasında bir sıra yüksək səviyyəli görüşlərə ev sahibliyi etmişdir. Bu cür görüşlər xüsusilə ABŞ -Rusiya münasibətlərinin soyuq vəziyyətdə olması baxımından faydalıdır. ABŞ-a Suriyada hərbi qəzaların qarşısını almaq kimi məsələləri hərbiçi səviyyədə müzakirə etmək üçün siyasi olmayan bir fürsət təqdim edirlər.
5. Orta Asiyanın açarı. İqtisadi, mədəni, ticarət, tarixi və tranzit səbəblərə görə Azərbaycan, Orta Asiya ölkəsi olmasa da, transatlantik icma üçün bölgəyə açılan qapıdır. Bu, Gəncə boşluğunun vacibliyi nəzərə alınmaqla xüsusilə doğrudur. Bakı eyni zamanda bir çox Orta Asiya respublikaları ilə, xüsusən Qazaxıstan və Türkmənistanla sıx əlaqələr saxlayır - hər ikisi də Avropanın enerji ehtiyacları üçün çox əhəmiyyətli ola bilər.
Yeni Geosiyasi Reallıq
Azərbaycanın İkinci Qarabağ Müharibəsindəki qələbəsi Cənubi Qafqazda və Xəzər regionunda yeni bir geosiyasi reallıq yaratdı. Qələbə, eyni zamanda, bölgəyə "köhnə" yanaşmanın artıq tətbiq olunmadığını göstərdi. ABŞ siyasətçiləri bu yeni reallıqları nə qədər tez tanıyıb başa düşsələr, ABŞ maraqları üçün bir o qədər yaxşıdır. Bu yeni geosiyasi reallıq ABŞ üçün yeni imkanlar yaradır.
İran bölgədə daha zəifdir. Tehran şimal sərhədində cəsarətli Azərbaycan və zəifləmiş Ermənistan şəklində yeni bir geosiyasi reallığa sahibdir. Sonuncu illər ərzində Tehranla rahat münasibətlər qurub. İranla Azərbaycan arasında münasibətlər səmimi olsa da, bunun altında gərginlik var.
Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə Türkiyə-İsrail yaxınlaşması mümkündür. İsrail ilə Azərbaycan arasında strateji əlaqələr var. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında "iki dövləti olan bir millət" mantranı üzərində qurulmuş daha da sıx əlaqələr var. Son bir ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin gərginləşən Türkiyə -İsrail münasibətlərinin düzəlməsi üçün pərdə arxasında çalışması barədə söhbətlər getdi.
Bu, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki və xaricdəki maraqlarına fayda gətirəcək.
Yeni regional enerji, ticarət və iqtisadi layihələr artıq mümkündür. İndi erməni işğalı başa çatdıqdan sonra regional iqtisadi və ticarət əməkdaşlığı üçün yeni imkanlar yaranır. ABŞ xarici sərmayələrin artırılmasına, iqtisadi azadlığı təşviq edərək iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmağa və Cənubi Qafqazda ticarət əlaqələrini genişləndirməyə diqqət yetirməlidir.
Amerika Birləşmiş Ştatları üçün tövsiyələr
Geosiyasi vəziyyət ABŞ-ın Azərbaycanla əlaqələrini gücləndirməsi üçün bir fürsət yaradır. Cənubi Qafqaz bölgəsindən gələn siqnallar daha aydın ola bilməzdi. Bakı ilə Moskva arasındakı münasibətlər soyuq olduğu üçün ABŞ hərəkətə keçməlidir. ABŞ Azərbaycanla strateji və regional qarşılıqlı maraqlara əsaslanan praqmatik əlaqələr qurmalıdır.
ABŞ bunları etməlidir: Prezidentin Cənubi Qafqaza səfəri planlaşdırılmalıdır. ABŞ-ın heç bir prezidenti nə Azərbaycana, nə də Ermənistana səfər etməyib və yalnız bir Corc Buş Gürcüstana səfər edib. Bunun dəyişməsinin vaxtıdır. ABŞ prezidentinin səfəri bölgənin ABŞ-a əhəmiyyətinin güclü bir mesajı olardı.
ABŞ-ın Azərbaycanda daha çox göründüyünü göstərmək lazımdır. Milli təhlükəsizlik məsləhətçisi Con Bolton 2018-ci ildə Bakıya gəlsə də, Nazirlər Kabineti səviyyəsindəki ən son səfəri 2012-ci ildə ABŞ Dövlət katibi Hillari Klintonun Cənubi Qafqaz turu idi. ABŞ rəsmilərinin bir neçə yüksək səviyyəli səfərləri təşkil edilməlidir.
C5+1-i Azərbaycan daxil olmaqla C5+2-ə çevirmək lazımdır. Bura ABŞ-ın Orta Asiya ilə uğurla məşğul olması üçün Azərbaycanı da daxil etməsi vacibdir. C5+1 ölkələri Qazaxıstan, Qırğızıstan Respublikası, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistandan ibarətdir. 2007-ci ildə ABŞ-ın başçılıq etdiyi bir təşəbbüslə yaradılıb.
Əsas məqsəd beş Orta Asiya respublikası ilə ABŞ arasında əlaqələr qurmaq üçün çoxtərəfli bir format yaratmaqdır. İqtisadi, mədəni, ticarət, tarixi və tranzit səbəblərə görə Azərbaycan, Orta Asiya ölkəsi olmasa da, transatlantik cəmiyyəti üçün bölgənin qapısıdır. Azərbaycan masada oturmalıdır.
Gəncədə diplomatik nümayəndəlik yaradılmalıdır. ABŞ-ın diplomatik iştirakı, istər konsulluq, istərsə də konsulluq agentliyi formasında dəyərli olardı.
Gəncə yalnız Avrasiya quru massivində strateji baxımdan deyil, həm də Azərbaycanın ikinci ən böyük şəhəridir. ABŞ konsulluğu, ABŞ-ın bölgəni Amerikanın qlobal maraqlarında rolu ilə mütənasib olaraq ciddiyət səviyyəsində qəbul etdiyini nümayiş etdirəcək.
Bundan əlavə, diplomatik mövcudluq ABŞ hökumətinə konsulluq olmadan mümkün olmayan bölgədəki vəziyyət haqqında dərin bir məlumat verərdi.
Transxəzər Qaz Boru Kəmərinin tikintisinə siyasi dəstək verilməlidir. Şimal axını 2 qaz kəmərinin inşası ilə Avropanın Rusiya qazına alternativlərə hər zamankındən daha çox ehtiyacı var. Transxəzər Qaz Boru Kəməri mühüm rol oynaya bilər.
Ermənistanı da əhatə edən yeni regional tranzit və enerji infrastrukturunun inşasına siyasi dəstək verilməlidir. İndi Ermənistanla Azərbaycan arasında davamlı bir sülh qurmağın vaxtıdır. Vaxtilə ermənilər və azərbaycanlılar bir-biri ilə ticarət edir və dinc yaşayırdılar.
Dağlıq Qarabağdakı dondurulmuş münaqişə səbəbindən Cənubi Qafqaza nə qədər milyardlarla dollarlıq birbaşa xarici sərmayə qoyulmadığı barədə heç bir məlumat yoxdur. Ermənistanla Azərbaycan arasında davamlı sülh bütün Cənubi Qafqaza fayda verə bilər.
Azərbaycanı Rusiyanın üstünlük təşkil etdiyi təşkilatlardan uzaq durduğuna görə alqışlanmalıdır. Rusiyanın Avrasiya İqtisadi Birliyi və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı, digər üzv dövlətlərin hesabına yalnız Rusiyanın maraqlarına xidmət edən geriyə gedən strukturlardır. ABŞ bölgə ölkələrini Rusiya ilə səmimi, lakin itaətkar olmayan münasibətləri saxlamağa özəl olaraq təşviq etməli və Rusiyanın hakim olduğu təşkilatlara qoşulmaqdan çəkinənləri alqışlamalıdır.
Bölgədəki bütün layiqli müttəfiqlərə hərbi və təhlükəsizlik yardımı göstərilməlidir. ABŞ hökumətinin başqa bir ölkəyə hərbi yardım göstərmə qərarı, Konqresdə lobbiçilik edən müəyyən təzyiq qruplarına deyil, Amerikanın təhlükəsizlik maraqlarına əsaslanmalıdır.
1992 -ci ildə Konqres, nüfuzlu erməni lobbisi səbəbiylə Azadlığa Dəstək Aktının 907-ci maddəsini qəbul etdi. Ümumilikdə, 907-ci bölmə ABŞ-ın Azərbaycana hərbi yardım göstərməsinə mane olur.
Azərbaycan, 907-ci Bölmə kimi məhdudiyyətləri olan yeganə keçmiş Sovet respublikasıdır. 11 sentyabr hadisələrindən sonra Buş Administrasiyası Azərbaycanın Əfqanıstanda və daha sonra İraqda kampaniyada oynayacağı vacib rolu qəbul etdi və hər il 907-ci maddədən imtina etdi. Obama, Trump və Bayden Administrasiyaları 907 -ci Bölmədən imtina etməyə davam etdilər.
Azadlığa Dəstək Qanunu ABŞ təhlükəsizliyi naminə hərəkət etmək üçün ədalətsiz bir maneədir.
Nəticə
Azərbaycan Cənubi Qafqazda regional iqtisadi lider və Xəzər regionunda mühüm iqtisadi aktyor olaraq qalmağa davam edəcək. ABŞ düzgün siyasət yürüdürsə, Azərbaycan gələcəkdə də Avropa üçün əhəmiyyətli bir alternativ enerji mənbəyi olaraq xidmət edə bilər.
Bizim.Media
