Bir neçə gündür ki, Türkiyənin Əfqanıstanın paytaxtı Kabil şəhərində yerləşən və ölkənin ən böyük hava limanını mühafizəsini təmin etməklə bağlı təklifi ciddi müzakirə mövzusudur. Müzakirələrin fonunda Taliban və hökümət qüvvələri arasında toqquşmaların da get-gedə gücləndiyi müşahidə olunur.
ABŞ ordularının Əfqanıstandan çəkilmək qərarından sonra ölkə Taliban silahlıları ilə hökümət qüvvələri arasında ciddi toqquşmalar davam edir. Son məlumatlara görə, ABŞ hərbi kontingentinin 50%-lik hissəsi Əfqanıstanı tərk edib. Bu prosesə parallel olaraq isə Talibanla toqquşmalar son 3 ayda 130 mindən çox insanın öz evlərindən didərgin düşməsi ilə nəticələnib. Taliban 50-dən çox bölgəni nəzarəti altına alıb və hökümət qüvvələri isə ard-arda ciddi məğlubiyyətlər alır. Əsas məqsədi Əfqanıstan üzərində tam nəzarəti bərpa etmək olan Talibanın qarşıdakı aylarda hücumlarını daha da şiddətləndirəcəyi gözlənilir.
MÖVZU İLƏ BAĞLI:
İran ABŞ-ın kiberhücumuna CAVAB VERDİ
Xüsusilə də ABŞ ordularının sentyabr ayında Əfqanıstanı tamamilə tərk edəcəklərini düşündüyümüzdə Türkiyənin bu mövzudakı israrları daha da mənalı görünür.
İranın Yaxın Şərqdə nəyi hədəfləyir?
Son günlərdə İranda baş tutan prezident seçkiləri Ayətulla Xamneyi ilə yaxın münasibətlərə malik, mühafizəkar qanadın təmsilçisi olan İbrahim Rəisinin qələbəsi ilə yekunlaşıb. Rəisi mühafizəkar olduğu üçün şəriət və İran inqilabının ideyalarına bağlı bir şəxsdir. Bu məsələdə İranın ali dini lideri ilə yaxın əlaqələrin olmasınında ciddi rolu var.
1979-cu il İslam inqilabından sonra İranın mənimsədiyi əsas ideya şiə islamçılığının və İslam inqilabının bütün yaxın Şərqə ekspansiyasını (yayılmasını) həyata keçirmək idi.
Bu prosesi birbaşa diktə edən şəxs isə Ali dini lider və onun yaxın ətrafıdır. Uzun illərdir ki, İranın xarici siyasət krusunun məhz Ali dini lider tərəfindən müəyyən olunduğu məlumdur. Məhz bunun nəticəsində bu gün İran Yəməndə, Suriyada, İraqda və Fələstində öz maraqlarının təmin olunması istiqamətində müharibələr aparır.
Oxşar ssenari müsəlman ölkəsi olan Əfqanıstan üçün də keçərlidir.
Əfqanıstanda şiə inancına malik ciddi kütlə mövcuddur və İran illərdir ki, bu kütlə ilə bu və ya digər dərəcədə iş aparır. Bir neçə ay əvvəl Taliban nümayəndə heyətinin Tehranda İranın xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zəriflə görüşməsi də İranın Əfqanıstandakı təsir gücünün göstəricisi idi və məhz bu baxımdan qiymətləndirilməlidir. Müxtəlif maraq qruplarının yer aldığı Əfqanıstanda şiə nüfuzun çoxluq təşkil etdiyi Qərb əyalətləri birbaşa İranın siyasi təsir dairəsindədir. ABŞ-ın Əfqanıstandakı varlığı bu təsiri qismən azaltsa da bütünlükdə yox etməyi bacarmayıb.
İranın Əfqanıstanla bağlı planları nələrdir?
ABŞ qoşunlarının Əfqanıstanı tərk etməsi ilə ölkəni idarə etmək üçün şiddətli mübarizələrin başlayacağı məlum idi. Bu mübarizədə əsas tərəflərdən biri də məhz İran və İranın dəstəklədiyini şiə nüfuzudur. Talibanın ilin əvvəlində Tehranda İran nümayəndələri ilə keçirdiyi görüşlər də məhz bu güclə hesablaşdıqlarını bəyan etmək, müəyyən mənada ABŞ-ın yoxluğunda İranda birgə əməkdaşlığa nail olmaq idi.
Əfqanıstandakı digər bir güc isə hazırda mərkəzi hökümətdə yer alan qismən loyal kəsimdir.
Radikallıqdan uzaq olan bu kəsim ölkə əhalisinin böyük əksəriyyətini təşkil edir. ABŞ-ın gəlişi ilə şəriət sistemindən xilas olan və cəmiyyətdə özlərinə nüfuz qazanmaq fürsəti əldə edən şəxslərdən ibarətdir. Bu kəsim Talibanın yenidən hakimiyyətə gəlməsi ilə əldə etdikləri səlahiyyət və azadlığı itirəcəklərinin fərqindədirlər. Bu məqsədlə də hökümət qüvvələrini dəstəkləyir və Talibana qarşı mübarizə aparırlar.
Türkiyənin İranla əməkdaşlıq içərisindəki Talibana qarşı dəstəklədiyi qüvvələr də məhz bu qruplardır.
Əfqanıstanda Talibanın hakim gücə çevrilməsi bu gün İranın maraqlarına cavab verir. Çünki ABŞ bölgədən tamamilə çıxır, ABŞ tərəfindən dəstəkləyən mərkəzi hakimiyyət isə şəriətçi Taliban rejimi ilə əvəz olunur. Əfqanıstanda Taliban rejiminin bərqərar olması isə ölkənin Orta Asiyada İslam inqilabi ideyalarının yayılması üçün də platformaya çevrilməsi deməkdir. Bu Türkiyənin birbaşa maraq dairəsində yer alan Orta Asiyayada İranla maraqlarının toqquşduğu mənasına gəlir.
Araz Əliyev, Bizim.Media
